Ηράκλειο

ΚΡΗΤΗ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Η Κρήτη είναι απέραντη, με γωνιές και θύλακες μοναδικούς και ανεξερεύνητους. Τόπους μαγικούς, όπου μπορεί κανείς να διασχίσει «τις αλλαγές πενήντα αιώνων μέσα σε πέντε λεπτά», όπως έγραψε ο Χένρι Μίλλερ. Ακριβώς τέτοιος τόπος είναι και η περιοχή του Νομού Ηρακλείου. Λιόδεντρα που «ασημίζουν στους αιώνες», αμπέλια που η ιστορία τους φτάνει ως το μινωικό αμπελώνα και εκπληκτικές λάμψεις πολιτισμού, με κορυφαίες τα ερείπια της Κνωσού, τις αγιογραφίες της Κρητικής Σχολής και τα μέγαρα των Ενετών. Δρόμοι του Κρασιού, φαράγγια άγριας ομορφιάς, μυθικά σπήλαια, σύγχρονα πολιτιστικά φεστιβάλ με διεθνή λάμψη, πρότυποι οικισμοί και πάνω απ’ όλα οι άνθρωποι!

Φυσικός πλούτος - Χλωρίδα - Πανίδα

Από το τυπικό αστικό τοπίο της πόλης του Ηρακλείου μέσα σε λίγη ώρα, διασχίζοντας το περιαστικό πράσινο, τους ελαιώνες, τους αμπελώνες και τους πορτοκαλεώνες, μπορείτε να βρεθείτε στο πιο άγριο ορεινό τοπίο, ενώ δίπλα παραμονεύει το βαθύ μπλε της θάλασσας και το ξανθό της αμμουδιάς.

Ο νομός, κατά βάση πεδινός και ημιορεινός, χωρίζεται από τους γειτονικούς του από δύο βουνά, τον Ψηλορείτη και τη Δίκτη. Ανάμεσά τους, η ημιορεινή περιοχή δεν ξεπερνά το υψόμετρο των 1.000 μ. Προς νότο, τα Αστερούσια κλείνουν τον ορίζοντα, σχηματίζοντας ένα παραπέτασμα προς το Λιβυκό πέλαγος. Μεταξύ των κεντρικών υψωμάτων του νομού και της κορυφής Κόφινα, η πεδιάδα της Μεσαράς αποτελεί τη μεγαλύτερη πεδινή έκταση της Μεγαλονήσου. Από υδά τινους όγκους, οι σημαντικότεροι είναι ο Γεροπόταμος και ο Αναποδάρης, που χύνονται στο Λιβυκό.

Στον Ψηλορείτη, στα δυτικά του νομού, σήμερα επικρατούν τα φρύγανα και η μακκία βλάστηση, ενώ υπάρχουν και διάσπαρτες λόχμες πρίνων. Η μεγαλύτερη είναι αυτή του δάσους του Ρούβα, με τεράστια οικολογική και αισθητική αξία, γιατί μας δίνει μια εικόνα της κατάφυτης Κρήτης των ιστορικών χρόνων. Κυρίαρχο είδος του δάσους είναι ο πρίνος, και ουσιαστικά εδώ βρίσκεται η μεγαλύτερη συστάδα πρίνων της Ευρώπης. Ακόμα, υπάρχουν σφένδαμοι, πλατάνια, κυπαρίσσια και πεύκα. Γεωμορφολογικά εμφανίζει μεγάλη ποικιλία, με πλήθος από φαράγγια, δολίνες, σπήλαια και βάραθρα.

Τα Αστερούσια, με ψηλότερη κορυφή τον Κόφινα στα 1.231 μ., αποτελούν τον νοτιότερο ορεινό όγκο της Ελλάδας. Διακρίνονται σε τρία τμήματα, το πρώτο στο κέντρο του βουνού, που είναι βραχώδεις με κρημνούς και φαράγγια, το δεύτερο στα δυτικά, εκτείνεται ως τον Κόκκινο Πύργο περιλαμβάνοντας μεγάλο τμήμα της ακτογραμμής του κόλπου της Μεσαράς, και το τρίτο περιλαμβάνει την ανατολική έκταση του ορεινού όγκου.

Στο Νομό Ηρακλείου ανήκει και το νοτιοανατολικό τμήμα του όρους Δίκτη, με ένα μοναδικό φάσμα οικοτόπων, πλούσιων σε ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας.

Τέλος, το όρος Γιούχτα, που από τους αρχαίους συγγραφείς θεωρήθηκε ως ο τάφος του Δία, διακρίνεται για τις πολύ απότομες πλαγιές του, ενώ η υψηλότερη κορυφή του φτάνει στα 811 μ. Το βουνό αποτελεί ένα από τα τελευταία καταφύγια άγριας ζωής.

Οι ορεινοί όγκοι του νομού αποτελούν ιδανικούς τόπους για παρατήρηση πουλιών. Οι λάτρεις του είδους θα συναντήσουν τη νησοπέρδικα, το γυπαετό, το όρνιο, το σπιζαετό, το χρυσογέρακο, την κοκκινοκαλιακούδα, το μαυροτσιροβάκο και το χρυσαετό.

Τα ενδημικά φυτά που ανθούν στην περιοχή προσελκύουν το ενδιαφέρον οικοτουριστών από όλο τον κόσμο. Τα περισσότερα απαντώνται σε μεγάλα υψόμετρα, μέσα στα φαράγγια και σε περιοχές με μειωμένη ανθρώπινη δραστηριότητα. Στην περιοχή θα συναντήσετε την παιωνία ή πηγουνιά, γνωστή ήδη από τον Διοσκουρίδη, τον περίφημο δίκταμο, το υπέρικο, τη μαρουλίτσα, τη μαλοτύρα, τις πανέμορφες καμπανούλες, τα κυκλάμινα, τα πετρομάρουλα και τον κρητικό έβενο ή αρχοντόξυλο.

Φαράγγια

Τα διελεύσιμα φαράγγια του νομού είναι πολλά και όμορφα!

Στα βόρεια βρίσκεται το Κουναβιανό Αστρακιανό - φαράγγι του Καρτερού με πολλές εναλλαγές τοπίου, λόγω του μεγάλου μήκους του, περίπου 17 χλμ. Το φαράγγι ξεκινά από το Δήμο Νέας Αλικαρνασσού στη θέση Μέσα Καρτερός, διασχίζει το Δήμο Επισκοπής και καταλήγει σε δύο ανεξάρτητες διαδρομές στο Δήμο Νίκου Καζαντζάκη, το Αστρακιανό και το Κουναβιανό φαράγγι. Σε όλο το μήκος του διαθέτει πολύ ενδιαφέροντες γεωλογικούς σχηματισμούς, λιμνούλες, μικρούς καταρράκτες, αλλά και πλήθος κτισμάτων και λιθοδομών, που υποδηλώνουν την ανθρώπινη παρουσία σε παλαιότερες εποχές.

Κατά μήκος της εθνικής οδού Ηρακλείου - Ρεθύμνου, ακριβώς απέναντι από τις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ, ξεχωρίζει η επιβλητική έξοδος του φαραγγιού του Αλμυρού. Πρόκειται για ένα πολύ όμορφο φαράγγι με τεράστια οικολογική αξία, που επιτείνεται από το γεγονός ότι, μαζί με την περίφημη πηγή του Αλμυρού, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα των γεωλογικών φαινομένων που πραγματοποιήθηκαν στη βόρεια πλευρά του νομού. Το φαράγγι είναι επισκέψιμο μόνο μέχρι το ύψος της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου.

Το πλέον πολυσύχναστο φαράγγι του νομού βρίσκεται στα νότια και είναι το φαράγγι του Ρούβα. Ξεκινάει από τη λίμνη του Βότομου στο Ζαρό και στη συνέχεια ανηφορίζει και εισδύει μέσα στον κεντρικό κορμό του φαραγγιού. Η διαδρομή είναι άνετη και ιδιαίτερα ευχάριστη, καθώς ο επισκέπτης κινείται δίπλα στο ποτάμι, το οποίο, εκτός από την περίοδο του καλοκαιριού, διαρρέεται από μεγάλες ποσότητες νερού, που κατά τόπους σχηματίζουν μικρούς καταρράκτες. Η διαδρομή διαρκεί συνολικά περίπου τρεις ώρες και καταλήγει στον Άγιο Ιωάννη, μια τοποθεσία με πλατάνια, πολλά νερά και πλήρη

υποδομή για πικνίκ.

Πολύ κοντά στο φαράγγι του Ρούβα βρίσκεται το Βοριζιανό φαράγγι, το οποίο έχει κατεύθυνση από το οροπέδιο της Νίδας προς το χωριό Βορίζια, στους πρόποδες του Ψηλορείτη, και αντίστροφα. Το φαράγγι είναι πολύ όμορφο, γεμάτο από πουρνάρια και άλλα ενδημικά φυτά και, παρ’ όλο που δεν φέρει σήμανση, είναι σχετικά βατό. Η διαδρομή διαρκεί περίπου 4 ώρες.

Το Αγιοφάραγγο βρίσκεται ανάμεσα στη Μονή Οδηγήτριας και τους Καλούς Λιμένες. Πολύ κοντά του ανοίγεται το μικρό σπήλαιο Γουμενόσπηλιος. Η έξοδος του φαραγγιού αποκαλύπτει μια από τις πιο γραφικές παραλίες της Κρήτης, ενώ, για τους πιο εξοικειωμένους, σκαρφαλώνοντας στα βράχια πάνω από την ανατολική πλευρά της παραλίας, βρίσκεστε μπροστά σε ένα πολύ ενδιαφέρον γεωλογικό σχηματισμό, το «Βουρβουλίτη». Πρόκειται για μια δολίνη σφαιρικού σχήματος (σαν κρατήρας), με πυθμένα την ίδια τη θάλασσα, που έχει προέλθει από την κατακρήμνιση οροφής παλαιότερης ενάλιας σπηλιάς. Η διαδρομή συνολικά διαρκεί από μισή ώρα έως τρία τέταρτα της ώρας.

Τέλος, το Στενό φαράγγι στη Βασιλική είναι πολύ μικρό αλλά πανέμορφο, κυρίως λόγω της στενότητας των τοιχωμάτων του, στα οποία έχουν ανοιχτεί και αναρριχητικές διαδρομές. Το φαράγγι καταλήγει στον περίφημο Τράφουλα, μία από τις πιο ωραίες παραλίες του νησιού.

Σπήλαια

Παρ’ όλο που ο Νομός Ηρακλείου δεν περιλαμβάνει τους μεγάλους ορεινούς όγκους του νησιού, διαθέτει μεγάλο σπηλαιολογικό πλούτο, καθώς και τα περισσότερα επισκέψιμα σπήλαια της Κρήτης, μη συμπεριλαμβανομένων όσων είναι κλειστά από τις αρχαιολογικές υπηρεσίες, όπως π.χ. το λατρευτικό σπήλαιο της Ειλειθυίας στον Καρτερό, όπου κατά την αρχαιότητα λατρευόταν η θεά του τοκετού.

Με αφετηρία το Ηράκλειο, σε λιγότερο από μία ώρα βρίσκεται το σπήλαιο της Αγίας Παρασκευής ή Σκοτεινό, το οποίο, κατά μία εκδοχή, έχει συνδεθεί με το μινωικό Λαβύρινθο. Το σπήλαιο βρίσκεται μέσα σε μια δολίνη, ένα βύθισμα, δηλαδή, με μέγιστο βάθος 25 μ., και έχει συνολικό μήκος περίπου 126 μέτρα.

Στα ορεινά του χωριού Αβδού, λίγο χαμηλότερα από το αρχαιολογικής αξίας σπήλαιο της Φανερωμένης, βρίσκεται το σπήλαιο της Αγίας Φωτεινής, ένα από τα πιο στολισμένα του νομού. Το σπήλαιο διαθέτει 760 μ. διαδρομών, ο επισκέπτης όμως μπορεί να δει μόνο την πρώτη αίθουσα, 30 περίπου μέτρα από την είσοδο, στο τέρμα της οποίας υπάρχει ναός.

Κατευθυνόμενοι προς τα νοτιοδυτικά από την πόλη του Ηρακλείου, το σπηλαιολογικό ενδιαφέρον του νομού αυξάνεται, καθώς πλησιάζουμε στις παρυφές του Ψηλορείτη. Σε αυτή τη «ζώνη», εκτός από τα σπήλαια, πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχουν και οι γεωλογικοί σχηματισμοί, όπως το περίφημο Βουλισμένο Αλώνι, μια δολίνη μέγιστου βάθους 40 μ. και μήκους πάνω από 70 μ., που βρίσκεται κατά μήκος της παλιάς Εθνικής Οδού Ηρακλείου - Ρεθύμνου.

Ο Σπήλιος του Καμηλάρη είναι επίσης εύκολα προσβάσιμος, μόλις 200 μ. από την παλιά Εθνική Οδό Ηρακλείου - Ρεθύμνου. Είναι πολύ εντυπωσιακός λόγω των μεγάλων διαστάσεων των αιθουσών του, αλλά απαιτεί αυτονομία σε φωτιστικά μέσα και, για το πέρασμα από την πρώτη στη δεύτερη, και πιο εντυπωσιακή, αίθουσα, χρήση βοηθητικού σκοινιού 10 μέτρων.

Ο Χαϊνόσπηλιος βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό Καμαράκι και είναι από τα πιο όμορφα σπήλαια του νομού. Και σε αυτό χρειάζεται φακός και υπομονή στα πρώτα 20 μέτρα λόγω των στενών περασμάτων, που όμως οδηγούν σε μεγάλες αίθουσες με ενδιαφέρουσες γεωλογικές δομές.

Το Σπήλαιο της Τραπέζας βρίσκεται κοντά στο χωριό Τύλισος. Η μεγάλη αρχαιολογική του αξία εξηγείται εύκολα από τη γεωγραφική του θέση, από όπου διακρίνονται οι τρεις κοιλάδες που απλώνονται ανάμεσα στα ιερά βουνά του Γιούχτα και του Ψηλορείτη. Το σπήλαιο έχει πλούσιο διάκοσμο με ανθρώπινες μορφές.

Ο Χώνος, λίγο έξω από το χωριό Σάρχος, είναι το μεγαλύτερο σε ανάπτυγμα γνωστό σπήλαιο του νομού και διαθέτει 1.134μ. διαδρομών και βάθος 228μ.. Το σπήλαιο έχει μεγάλη ιστορική σημασία καθώς, κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων κατά των Τούρκων, οι κάτοικοι το χρησιμοποιούσαν ως καταφύγιο. Σήμερα, παρότι φέρει σήμανση και υπάρχει και διαμορφωμένο μονοπάτι που οδηγεί προς αυτό, δεν είναι εύκολα προσβάσιμο λόγω των απότομων κλίσεών του.

Στα νότια του νομού τα πιο γνωστά και επισκέψιμα σπήλαια είναι το, λατρευτικό κατά την αρχαιότητα, σπήλαιο των Καμαρών ή Μαύρης Σπήλιος, όπου βρέθηκαν ορισμένα από τα ομορφότερα κεραμικά αγγεία της μινωικής εποχής, η τεχνοτροπία των οποίων φέρει το όνομα του σπηλαίου: καμαραϊκά. Στο σπήλαιο οδηγεί ορειβατικό μονοπάτι υψηλής δυσκολίας, που συνιστάται σε ασκημένους στην ορειβασία.

Τέλος, στην πεδιάδα της Μεσαράς βρίσκεται ένα σπήλαιο που αποτελεί μικρογραφία του Λαβύρινθου, του περίφημου δαιδαλώδους τεχνητού σπηλαίου της Γόρτυνας, που ταυτίστηκε με το μινωικό Λαβύρινθο, το οποίο σήμερα, για λόγους ασφάλειας, παραμένει κλειστό. Ο μικρός Λαβύρινθος, που βρίσκεται κοντά στο χωριό Ζαρός, είναι επισκέψιμος με την προϋπόθεση ότι ο επισκέπτης διαθέτει φακό.

Πεζοπορία - Αναρρίχηση - Cayoning - Παραπέντε

Πεζοπορία

Τα μονοπάτια στην ενδοχώρα και στους ορεινούς όγκους του Νομού Ηρακλείου αντιπροσωπεύουν τις στράτες πάνω στις οποίες βάδιζαν εδώ και αιώνες οι Κρητικοί και μαζί με τα γεφύρια και τα λιθόστρωτα αποτελούσαν το οδικό δίκτυο παρελθόντων εποχών.

Το σημαντικότερο δίκτυο πεζοπορικών μονοπατιών του Νομού Ηρακλείου είναι το Ε4, το οποίο διασχίζει ολόκληρο το νομό, από τον Ψηλορείτη στα δυτικά έως και τη Δίκτη στα ανατολικά, και στη διαδρομή του συναντάει τα σημαντικότερα ορεινά μονοπάτια και οικότοπους του νομού. Ο πεζοπόρος σε κάθε του βήμα θα συναντήσει το μεγαλείο της φύσης, αλλά και τα σημάδια της Ιστορίας.

Η διαδρομή του Ε4 από τα Ακόλυτα στον Ζαρό είναι σχετικά εύκολη και διαρκεί 6,5 ώρες. Από τα 1.800 μ. κινείστε δυτικά της πλαγιάς Σέλλας και φτάνετε στην πηγή Σκαρόνερο, όπου φωλιάζουν γύπες. Η θέα στο νότο προς τον κόλπο της Μεσαράς και τη Φαιστό είναι εντυπωσιακή. Μετά τις Καμάρες, το μονοπάτι ανηφορίζει στο χωριό Βορίζια. Φτάνοντας στο Ζαρό, θα ξαποστάσετε στην αυλή της Μονής Βροντησίου με την περίφημη κρήνη και τον αιωνόβιο πλάτανο.

Επίσης, εξαιρετική διαδρομή για το Ζαρό είναι αυτή που ξεκινάει από τις πηγές της Ανάληψης στο οροπέδιο της Νίδας και επιτρέπει στον πεζοπόρο να διασχίσει το μοναδικό δάσος του Ρούβα και να δει την τεχνητή λιμνη Βοτόμου. Είναι σχετικά εύκολη διαδρομή, περί τα 20 χλμ.

Η συνέχεια του Ε4 σάς οδηγεί από το Ζαρό στους παραδοσιακούς Ασίτες, μέσω μιας δεκάωρης, μέτριας δυσκολίας διαδρομή. Το μονοπάτι περνάει από σημεία με μεγάλο υψόμετρο και εξαιρετική θέα, ενώ στη θέση Πρίνος το καταφύγιο του ΕΟΣ Ηρακλείου με την πηγή προσφέρεται για ανάπαυση.

Από τους Άνω Ασίτες προς τις Αρχάνες η διαδρομή διαρκεί 7 ώρες και περιδιαβαίνει αγροτικά τοπία. Διασχίζει το Βενεράτο, τις ομαλές πλαγιές των λόφων από το Πύργο στο Κυπάρισσο, κατάφυτες περιοχές με ελαιώνες και αμπελώνες και φτάνει στον Προφήτη Ηλία και το Κανλί Καστέλλι. Από εκεί, περπατώντας τον παλιό λιθόστρωτο δρόμο, στους πρόποδες του Γιούχτα, επισκεφθείτε τη Μινωική Έπαυλη στο Βαθύπετρο ή συνεχίστε προς τις Αρχάνες.

Μια εύκολη διαδρομή 18 χλμ. ξεκινά από τις Άνω Αρχάνες με προορισμό τη Μονή Αγκαράθου. Στο παραδοσιακό χωριό Μυρτιά συναντάτε διάσπαρτα λιοτρίβια και πατητήρια, ενώ στους Αστρακούς θα δείτε τους νερόμυλους και τις πηγές που υδροδοτούν σήμερα το Ηράκλειο.

Η διαδρομή που θα σας οδηγήσει στο Λασίθι ξεκινάει από τους κήπους της Μονής Αγκαράθου και οδηγεί προς τους Αποστόλους και προς το Καστέλι. Ανηφορίζοντας στο χωριό Ξυδάς, συνεχίζετε για Κασταμονίτσα, στους δυτικούς πρόποδες του όρους Δίκτη. Η διαδρομή είναι εύκολη και διαρκεί 5 περίπου ώρες.

Τέλος, ενδιαφέρον για περπάτημα, αλλά και για ποδήλατο έχει και το οροπέδιο Στρούμπουλα. Στο πανέμορφο οροπέδιο μπορείτε να δείτε το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου και, εάν είστε τυχεροί, το καλοκαίρι, μπορεί να τύχετε σε ιππικούς αγώνες με τα μικρά αλλά ανθεκτικά ντόπια γεωργαλίδικα άλογα.

Αναρρίχηση
Για του λάτρεις του είδους, στο Νομό Ηρακλείου υπάρχουν αναρριχητικές διαδρομές με βαθμούς δυσκολίας που ποικίλλουν.

Ο Κοψιάς, πάνω από την Εθνική Οδό Ηρακλείου - Αγίου Νικολάου στην περιοχή Κοκκίνη Χάνι, αποτελεί αναρριχητική πίστα, τα βράχια του οποίου δεν ξεπερνούν τα 60 μ. ύψος. Έχουν ανοιχτεί περίπου 20 διαδρομές δυσκολίας από IV έως VIII.

Δίπλα στους Καλούς Λιμένες, στα νότια του νομού, είναι το Αγιοφάραγγο. Εκεί έχουν ανοιχτεί 6 διαδρομές 50 μέτρων, δυσκολίας V και VII βαθμού.

Στα Αστερούσια Όρη, δίπλα στη ψηλότερη κορυφή του Κόφινα, στο χωριό Καπετανιανά, ένα ζευγάρι Αυστριακών έχουν εξοπλίσει όλη τη βράχινη περιοχή με μόνιμες ασφάλειες. Οι αναρριχητικές διαδρομές δεν είναι πολύ ψηλές, 15μ. έως 60μ. αλλά οι δυσκολίες κυμαίνονται από IV-VIII. Για την επανάληψη των διαδρομών χρειάζονται μόνο σετάκια.

Canyoning

Με τόσα φαράγγια, ο Νομός Ηρακλείου προσφέρει πολλές ευκαιρίες για canyoning.

Το ανοιχτό φαράγγι της Αγίας Παρασκευής, με εντυπωσιακό καταρράκτη 110 μέτρων, καταλήγει στην παραλία Τρεις Εκκλησίες. Διασχίζεται όλο το χρόνο και είναι για έμπειρους.

Το φαράγγι Αμπάς, με το μεγαλύτερο καταρράκτη στην Κρήτη, ύψους 145 μ., είναι πολύ εντυπωσιακό, ιδιαίτερα την άνοιξη. Δύσκολη κατάβαση, μόνο για

γνώστες και απαραίτητα τα σκοινιά.

Το Μεσοσφήνι, ανοιχτό φαράγγι με έξοδο στο Λιβυκό Πέλαγος και με σταλαγματικά στους μεγάλους καταρράκτες.

Ο Τσούτσουρος είναι το μικρότερο φαράγγι της περιοχής. Εύκολο και αρκετά στενό, καλά ασφαλισμένο, διασχίζεται όλους τους μήνες του χρόνου και είναι ιδανικό για αρχάριους.

Το Καβούσι μοιάζει με γλυπτό και διαθέτει πανέμορφα πετρώματα σε κόκκινες αποχρώσεις. Είναι καλά ασφαλισμένο και βατό όλο το χρόνο.

Παραπέντε

Το μικρό οροπέδιο γύρω από το χωριό Αβδού προσφέρεται για πτήση παραπέντε, με ιδανικές συνθήκες απογείωσης και προσγείωσης. Η υψομετρική διαφορά είναι 350 μ. και ο προσανατολισμός βόρειος.

Πηγή: «Νήσων Περίπλους» Δίκτυο Αναπτυξιακών Εταιριών Νησιωτικής Ελλάδας, Οδηγός εναλλακτικού τουρισμού για τα ελληνικά νησιά ISBN: 978-960-98860-4-8