Φυσικός πλούτος
Τα ιδιαίτερα πετρώματα του νησιού, η γειτνίαση, αλλά και ο, από γεωλογικής άποψης, πρόσφατος αποχωρισμός του Ανατολικού Αιγαίου από τη Μικρά Ασία, χάρισαν στη Λέσβο ένα μοναδικό φυσικό πλούτο.
Χλωρίδα
Κύριο χαρακτηριστικό της δασικής χλωρίδας της Λέσβου σήμερα είναι η στενή συσχέτιση των διαφόρων τύπων βλάστησης με τη γεωλογική δομή του νησιού. Η γεωλογική σύσταση της Λέσβου διαιρεί το νησί στις παρακάτω περιοχές με την αντίστοιχη βλάστηση: α) Ασβεστολιθικό τμήμα (ανατολική Λέσβος, Χαμάλη, Πηγή, Ίππειος, Καρήνη), όπου κυριαρχεί η ελιά (Olea europaea), β) Σχιστολιθικό τμήμα (νοτιοανατολική Λέσβος, Αγιάσος, Γέρα, Πλωμάρι), όπου κυριαρχούν η βελανιδιά (Quercus sp.) και η καστανιά (Castanea sativa), γ) Οφειολιθικό τμήμα (κεντρική Λέσβος, δυτικά του Ολύμπου «Τσαμλίκ»), με κυρίαρχη την τραχεία πεύκη (Pinus brutia), και δ) Ηφαιστειακό τμήμα (κεντρική, βόρεια και δυτική Λέσβος), όπου κυριαρχούν η βελανιδιά (Quercus pubescens, Quercus aegilops), το ροδόδενδρο (Rododendron luteum), η μαύρη πεύκη (Pinus nigra) και από τα φρύγανα η αστοιβή (Sarcopoterium spinosum) και η κενταύρια (Centaurea spinosa).
Εντυπωσιακή είναι και η ποώδης βλάστηση του νησιού. Τα δύο είδη ανεμώνας (Αnemone coronaria & A. pavonina) και μαργαρίτας (Anthemis chia & A.arvensis), η κόκκινη (Papaver rhoeas) αλλά και η πορτοκαλόχρωμη παπαρούνα (P. Levigatum), καθώς και το φυτό των Ηλυσίων Πεδίων των αρχαίων Ελλήνων, ο ασφόδελος ή ασπρόδουλας (Asphodelus microcarpus), ανθοφορούν σε μεγάλες εκτάσεις και δημιουργούν ένα πολύχρωμο θέαμα. Το λεσβιακό Άλυσσο (Alyssum lesbiacum) είναι το μοναδικό, όπως φαίνεται, ενδημικό είδος του νησιού, ενώ τα Rhododendron luteum και Haplophyllum megalanthum είναι φυτά της Ανατολής που στον ελληνικό χώρο έχουν ως αποκλειστικό σημείο εμφάνισής τους τη Λέσβο. Άλλα πάλι, όπως τα Osmunda regalis, Datisca cannabina, Comperia comperiana, Dianthus anatolicus, Elatine alsinastrum, Corydalis integra, Ranunculus isthmicus και Silene urvillei, είναι πολύ σπάνια στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Αξίζει να σημειωθεί ακόμη, ότι στο νησί συναντάτε το κολχικό, βολβώδες φυτό που ανθίζει με τα πρώτα κρύα του φθινοπώρου. Το λουλούδι του είναι τέλειο, έχει δηλαδή και αρσενικά αναπαραγωγικά όργανα, έξι στήμονες και θηλυκά, τρεις ύπερους. Όλα τα μέρη του φυτού περιέχουν ένα δραστικό δηλητήριο, την κολχικίνη. Σύμφωνα με την παράδοση, με αυτό η Μήδεια σκότωσε τα παιδιά της στην Κολχίδα και έτσι το φυτό πήρε το όνομα κολχικό.
Τέλος, συναρπαστικό κομμάτι της χλωρίδας της Λέσβου αποτελούν τα δεκάδες είδη σπάνιων και ακριβοθώρητων ορχιδέων, ενώ υπάρχει και τεράστια ποικιλία μανιταριών, κυρίως στην περιοχή τηw Αχλαδερής.
Πανίδα
Η πανίδα του νησιού είναι εξίσου πλούσια με τη χλωρίδα, συνδυάζοντας ζώα της Ανατολής και της Δύσης. Τα σαρκοφάγα που συναντώνται στους ελαιώνες είναι η αλεπού (Vulpes vulpres), το κουνάβι ή ατσίδι (Martes foina) και η νυφίτσα ή ποντικονύφη (Μustela nivalis). Tο πιο σημαντικό θηλαστικό της Λέσβου είναι ο περσικός σκίουρος (Sciurus anomalus) ή γαλιά όπως το ονομάζουν οι ντόπιοι, που ζει στα παράλια της Mικράς Aσίας και δεν συναντάται πουθενά αλλού στην Eυρώπη εκτός της Λέσβου. Άλλα είδη που υπάρχουν στο νησί είναι η βίδρα, ο σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor) και ο λαγός (Lepus capensis). Στη Λέσβο υπάρχουν επίσης τα αμφίβια λιμνοβάτραχος, δενδροβάτραχος, πηλοβάτης και πρασινόφρυνος, ενώ το νησί είναι πλούσιο και σε ερπετά (γραικοχελώνα, ποταμοχελώνα, βαλτοχελώνα, κροκοδειλάκι, τρανόσαυρα, οφίσιος,ταυρική γουστέρα, φιδόσαυρα, μολυντήρι, μαύρος ζαμενής, δενδρογαλιά, σαΐτα, οθωμανική οχιά, ψηφιδόφιδο, σπιτόφιδο, λαφιάτης, αγιόφιδο, ερημόφιδο, τυφλίνος, σαπίτης).
Ιδανικό μέρος για παρατήρηση πουλιών, η Λέσβος είναι το νησί με την πλουσιότερη ορνιθοπανίδα στο Αιγαίο. Η μεγάλη ποικιλία των βιοτόπων της, αλλά και η θέση της, ακριβώς στη μέση των διαδρομών αποδημίας των πουλιών στην Ανατολική Μεσόγειο, δίνουν την ευκαιρία σε περισσότερα από 300 είδη πουλιών να περνούν, να ξεχειμωνιάζουν ή να φωλιάζουν στο νησί.
Σημαντικές περιοχές για παρατήρηση πουλιών είναι η περιοχή του Oλύμπου, η Kαλλονή, ο Kόλπος της Γέρας, το Πρινοβούνι, η περιοχή Aκρασίου, η περιοχή γύρω από τα Bατερά, περιοχή Λεπέτυμνου, η Aγιάσος, το Σίγρι, η Eρεσσός, η Πέτρα, η Σκάλα Πολυχνίτου, η Άγρα, η Ποταμιά κ.ά.
O τουρκοτσοπανάκος (Sitta Krueperi) είναι ένα από τα πιο σπάνια είδη, το οποίο, από όλη την Ευρώπη, επέλεξε να ζήσει μόνο στους πευκώνες, στην περιοχή του Oλύμπου, της Aχλαδερής και του Aκρασίου. Tο σμυρνοτσίχλονο (Emberiza cineracea) μπορεί να το παρατηρήσει κανείς στην Eρεσσό, στον Όλυμπο και στην Άγρα. Άλλα σπάνια είδη που φωλιάζουν στο νησί είναι ο μουστακοτσιροβάκος, η λιοστριτσίδα, η ωχροστριτσίδα, ο παρδαλοπετροκλής, το κουφαηδόνι, ο παρδαλοκεφαλάς, ο κλειδωνάς, ο βραχοτσοπανάκος, ο σκουρόβλαχος, η αετογερακίνα, το σαΐνι, η νησιωτοπέρδικα. H καστανόχηνα (Tadorna ferruginea) είναι σπάνια στον ελληνικό χώρο και φωλιάζει στην περιοχή της Aχλαδερής. Επίσης, στο νησί συναντάμε και λίγα ζευγάρια μαυροπελαργού (Ciconia nigra).
Στη Λέσβο υπάρχουν επίσης και λευκοπελαργοί (Ciconia ciconia). Στον κόλπο της Kαλλονής φωλιάζουν σπάνια υδρόβια πουλιά, όπως ο καλαμοκανάς, η αβοκέτα, η πετροτριλίδα, ο μικροτσικνιάς, η αλκυόνη, το νεροχελίδονο, ο καλαμόκιρκος, το ποταμογλάρονο, το νανογλάρονο κ.ά.
Από τα πιο κοινά πουλιά είναι ο κοσυφάς, η τσίχλα και το τσιρόνι ή ψαρόνι, που κατοικούν στους ελαιώνες, καθώς και ο αλόγιαννος, ο σπίνος, τα δύο καραμπάσια ή παπαδίτσες, η σιταρίθρα, ο κορυδαλλός, ο τρωγλοδύτης, ο δρυοκολάπτης, ο μαυροσκούφος και το καλοκαίρι ο ασπρόκωλος. Πιο σπάνια απαντώνται η Sylvia melanocerhala (αποκλειστικά στους ελαιώνες), η Sylvia olivetorum και εδώ και λίγα χρόνια ο μικρός τρυποκάρυδος. Στους ορεινούς ελαιώνες ακούγεται το κακάρισμα της νησιώτικης πέρδικας, η φωνή του κούκου και το κελάηδισμα του αηδονιού στα σύδενδρα με τα πλατάνια. Ο τσαλαπετεινός φωλιάζει σε κουφάλες του ελαιώνα, ενώ στα ξερά κλαδιά τρυπώνει η μικρή Prunellamodularis. Χειμερινοί επισκέπτες είναι η μπεκάτσα και δύο άλλα είδη τσίχλας, η γερακότσιχλα και η κοκκινότσιχλα, ενώ τη θέση του τεράστιου μπούφου παίρνει πλέον ο μικρός μπούφος.
Μια εντυπωσιακή ομάδα εντόμων με μεγάλο πλούτο ειδών στην Λέσβο είναι οι λιβελούλες. (Τάξη Odanata). Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί στο νησί 45 διαφορετικά είδη. Οι λιβελούλες ανήκουν στην πιο αρχαία οικογένεια εντόμων που πέταξαν στον αέρα.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι στη Λέσβο έχουν καταγραφεί περισσότερα από 530 είδη μέλισσας. Ο κατάλογος μεγαλώνει διαρκώς όσο συνεχίζονται οι έρευνες.
Η εντυπωσιακή αυτή μελισσοποικιλότητα σχετίζεται, φυσικά, με τη μεγάλη ποικιλία φυτών και ενδιαιτημάτων που διαθέτει το νησί.